Η ΟΡΘΟΔΟΞΙΑ ΚΑΙ Η ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΘΝΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ

Η Ελληνική Σημαία (από το 1831).

     Η Ελλάδα είναι σχεδόν αμιγώς ορθόδοξη χώρα. Το σχεδόν όμως αυτό έχει δύο παραμέτρους: η πρώτη σχετίζεται με την ύπαρξη αλλόδοξων και αλλόθρησκων μειονοτήτων. Η μουσουλμανική μειονότητα της Θράκης συνιστά ένα ζήτημα αρκετά περίπλοκο και έξω από τις προθέσεις και τις δυνατότητες του παρόντος άρθρου. Οι εβραίοι της Ελλάδας, μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είναι χαρακτηριστικά λίγοι, ενώ πολλοί λίγους πιστούς έχουν και τα λογής ευαγγελικά δόγματα και οι λογής ευαγγελικές εκκλησίες. Σχετικά πιο πολυάριθμη, αντίθετα, είναι η καθολική κοινότητα (δεν αναφερόμαστε στην Ουνία, που θα μπορούσε να αποτελέσει θέμα ολόκληρης πραγματείας). Οι Ελληνες καθολικοί προέρχονται, στην πλειοψηφία τους, από τα νησιά των ανατολικών Κυκλάδων και, κυρίως, από τη Σύρο (στην περίπτωση της οποίας κάναμε ειδική μνεία παραπάνω). Παρά τη διάχυτη αντίληψη ότι πάντοτε αυτοί έχαιραν της Παπικής προστασίας (κατηγορία που φτάνει στον ισχυρισμό ότι, κατά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, είχαν ειδικά προνόμια από την ιταλική διοίκηση, την ίδια στιγμή που οι ορθόδοξοι ήταν φτωχοί) ωστόσο δε στερούνται καθόλου ελληνικής εθνικής συνείδησης και, επί πλέον, υπήρξαν πάντα το αδύνατο στρώμα του πληθυσμού του νησιού. Πάντως, δεν μπορεί να μην αναγνωρίσει κανείς (χωρίς ίχνος ειρωνείας) την αναμφισβήτητη συμβολή της καθολικής κοινότητας της Σύρου στη διαμόρφωση ενός σημαντικού κομματιού του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού, μέσω του επιφανέστερου τέκνου της, του Μάρκου Βαμβακάρη, η προτομή του οποίου, με το χαρακτηριστικό μουσικό όργανο, κοσμεί τη μικρή ομώνυμη πλατεία της Ανω Σύρου...

     Είπαμε προηγουμένως ότι «η Ελλάδα είναι σχεδόν αμιγώς ορθόδοξη χώρα». Αυτό έχει δύο παραμέτρους. Η δεύτερη απ' αυτές, σχετίζεται με τον - μη καταγράψιμο - αριθμό των μη θρησκευόμενων Ελλήνων πολιτών. Πίσω από το περίφημο «Χ.Ο.» των ταυτοτήτων, σαφώς και δεν κρύβεται πάντα ένας πιστός. Υπάρχουν και πολλοί άνθρωποι που - σκεπτόμενοι επιστημονικά - δεν προσδιορίζονται ως προσωπικότητες από τη σχέση τους με το θείο, αλλά από την απάρνησή του. Είναι, όσοι πιστεύουν ότι το επιστημονικό πνεύμα και η μέθοδος, μπορεί να τους βοηθήσει να κατανοήσουν τη ζωή και έχουν αποστασιοποιηθεί από τη μεταφυσική αντίληψη της πραγματικότητας, άρα και των λατρευτικών διαδικασιών, χωρίς, όμως, να έχουν απεμπολήσει και την εθνική τους συνείδηση. Από μια άλλη πλευρά, ακόμη και αυτή η κατηγορία προσδιορίζεται κατά μεγάλο μέρος πολιτισμικά από το «Η ζωή εν τάφω» ή από την αδίκως υποτιμημένη βυζαντινή αισθητική στις εικαστικές τέχνες, στοιχεία που κληρονομήθηκαν στο νέο ελληνικό πολιτισμό μέσω της λαϊκής αλλά και λαϊκότροπης λόγιας τέχνης.
     Τι θέλουμε να πούμε με τούτο; Οι λατρευτικές διαδικασίες, έχουν δημιουργήσει τέχνη, φιλολογία και έχουν επηρεάσει νοοτροπίες, που έχουν επιδράσει βαθιά στη διαμόρφωση των συνειδήσεων των ανθρώπων. Η ορθοδοξία, ως δόγμα και εκκλησία, δεν μπορεί να ξεφύγει απ' αυτόν τον κανόνα. Η συμβολή της λοιπόν στη συγκρότηση της ελληνικής συνείδησης, βρίσκεται σε τούτο: βοήθησε στη συγκρότηση της κοινότητας των Ελληνόφωνων (με την ευρεία έννοια) και ενέτεινε τη διαφοροποίηση από τις άλλες ανθρώπινες ομάδες, με τις οποίες αυτοί συμβίωσαν ιστορικά, την εποχή της δημιουργίας του έθνους-κράτους. Η συμβολή της είναι επίσης σημαντική σε επίπεδο τέχνης, κουλτούρας και νοοτροπίας. Ομως, σε επίπεδο επιστημονικό, αντίληψης της ζωής (που αποκρυσταλλώνεται, μεταξύ άλλων, και ως αίσθηση ελληνικότητας) δεν ήταν, μετά το 18ο αιώνα και πολύ περισσότερο δεν είναι σήμερα, στοιχείο «εκ των ουκ άνευ», για την ελληνική κοινωνία. Εκτός αν θεωρήσουμε - και ας μας συγχωρεθεί από τους αναγνώστες, η προσέγγιση των παραδειγμάτων - ότι ο στίχος «τα ματόκλαδά σου λάμπουν, σαν τα λούλουδα του κάμπου» δεν είναι κομμάτι του ελληνικού λαϊκού πολιτισμού. Ή ότι η συγκλονιστική πραγματικότητα που συμπυκνώθηκε στη φράση του Νίκου Μπελογιάννη «εμείς αγαπάμε την Ελλάδα με το αίμα μας» ειπώθηκε από τα χείλη ενός ανθρώπου βαθιά θρησκευόμενου ανθρώπου.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
1. «Ιστορία του Ελληνικού Εθνους» (Εκδοτική Αθηνών, τόμοι Θ΄, Ι΄, ΙΑ΄).
2. Στήβεν Ράνσιμαν: «Βυζαντινός Πολιτισμός» (εκδ. Γαλαξίας).
3. Βασίλης Κρεμμυδάς: «Εισαγωγή στην Ιστορία της Νεοελληνικής Κοινωνίας (1700 - 1821) (εκδ. Εξάντας).
4. Νίκος Γ. Σβορώνος: «Επισκόπηση της Νεοελληνικής Ιστορίας» (εκδ. Θεμέλιο).
5. Peter Sugar: «Η νοτιοανατολική Ευρώπη κάτω από Οθωμανική κυριαρχία (1354 - 1804)» (εκδ. Σμίλη)
6. Επίσης, χρησιμοποιήθηκαν στοιχεία από ανέκδοτα βενετικά φεουδαρχικά κατάστιχα, προερχόμενα από το Archivio di Stato της Βενετίας.

Σημείωση: ΚΟΜΕΠ, τεύχος 3/1998: Απαντά στη διαμάχη που αναφέρεται στην Ανατολή και στη Δύση και την ένταξη της Ελλάδας σε μία από τις δύο αυτές γεωγραφικές-πολιτικές-πολιτισμικές ενότητες. Η Ελλάδα είναι η συνάντηση Ανατολής και Δύσης, ήδη από την ίδρυση του νεοελληνικού κράτους, το 1831.

Δώρα Μόσχου
η πάλη των τάσεων / Blog